Các cách ghép từ tiếng Trung

July 13, 2018August 24, 2019 nhutly No Comments

Ghép Chữ Căn Bản

a) Từ ghép

Ta có bốn cách ghép từ thông dụng giữa Danh từ, Tính từ và Động từ

1/ Tính + Danh

Khi ghép một tính từ với một danh từ theo thứ tự trên ta tạo ra một từ mới có Quan hệ bổ nghĩa. Tính từ đóng vai trò bổ nghĩa cho danh từ.

古人

今人

光日

明月

Cổ nhân

Người đời xưa

Kim nhân

Người đời nay

Quang nhật

Mặt trời sáng

Minh nguyệt

Mặt trăng tỏ

2/ Động+Danh

Thay vì dùng tính từ bổ nghĩa cho danh từ thì ta có thể dùng động từ để bổ nghĩa.

行客

行理

飛機

往年

Hành khách

Người đi đường

Hành lý

Đồ đạt của người đi

Phi cơ

Máy bay

Vãng niên

Năm qua/ngoài

3/ Danh + Động

Khi đặt động từ sau danh từ ta có quan hệ tạo cú. Từ mới hình thành có nghĩa như một câu (cú 句) hoàn chỉnh.

人行

馬走

鳥飛

花開

Nhân hành

Người ta đi

Mã tẩu

Con ngựa chạy

Điểu phi

Con chim bay

Hoa khai

Hoa nở

4/ Danh + Tính

Đây cũng là quan hệ tạo cú. Thay vì dùng động từ thì ta dùng tính từ sau danh từ.

人大	人小	日光	月明
Nhân đại Người (thì) lớn	Nhân tiểu Người (thì) nhỏ	Nhật quang Mặt trời (thì) sáng	Nguyệt minh Trăng (thì) tỏ
山高	天青	地大	水深
Sơn cao Núi cao	Thiên thanh Trời xanh	Địa đại Đất rộng	Thủy thâm Nước sâu

5/ Dùng Gia từ

Một cách ghép từ rất thông dụng khác là dùng một số từ cố định (ta gọi là gia từ) rồi ghép các từ khác vào trước nó để tạo thành danh từ mới nhưng có ý nghĩa tổng quát, thường dùng để chỉ người. Cấu trúc thông dụng:

Danh/Tính/Động + Gia từ (giả,tử, nhân …)

行者	作者		兒子	君子		文人	詩人
Hành giả	Tác giả		Nhi tử	Quân tử		Văn nhân	Thi nhân

Khi chuyển sang Tiếng Việt thì chỉ có cấu trúc 1/Tính + Danh (quan hệ bổ nghĩa) là dịch ngược danh từ trước rồi tới tính từ. Bốn cấu tạo ghép còn lại ta vẫn giữ nguyên thứ tự (cấu trúc 2/Động + Danh ta vẫn giữ nguyên thứ tự đối với các từ Hán Việt thông dụng).

b) Từ kép

1/ Danh + Danh

Bổ nghĩa	天子	人心	羊足	牛足
	Thiên tử Vua (con trời)	Nhân tâm Lòng người		Dương túc Chân con dê	Ngưu túc Chân con bò
Đẳng lập	兵刀	刀兵	山水	山河
	Binh đao (chiến tranh)	Đao binh (chiến tranh)		Sơn thủy Núi (và) nước	Sơn hà Núi (và) sông
Đối Lập	天地	父母	男女	陰陽
	Thiên địa Trời đất	Phụ mẫu Cha mẹ		Nam nữ Trai gái	Âm Dương Âm dương
Thứ bậc	老少	父子	兄第	君臣
	Lão thiếu Già trẻ	Phụ tử Cha con		Huynh đệ Anh em	Quân thần Vua quan

Một số từ kép có quan hệ đẳng lập có thể hoán đổi vị trí, một số khác thì không hoán đổi mà dùng theo thói quen đã thông dụng từ lâu.

Quan hệ Đối lập về ngữ nghĩa như thường viết có tính chất thứ bậc.

2/ Tính + Tính

Khi ghép hai tính từ thì tạo các một tính từ mới có các nghĩa như sau:

Đẳng lập	公平	清白
	Công bình Công bằng	Thanh bạch Trong sạch
Đối lập	成敗	貴賤
	Thành bại Nên thua	Qúi tiện Sang hèn
Nhấn mạnh	光明	富貴
	Quanh minh Sáng tỏ	Phú Quý Giàu sang

3/ Động + động

Hai động từ cũng hay đi chung với nhau tạo thành động từ kép. Động từ kép có ba quan hệ ngữ nghĩa sau:

Tương đồng	作合	合作
	Tác hợp	Hợp tác
Tương phản	往來	生死
	Vãng lai	Sinh tử
Tương trợ	收回	分别
	Thu hồi	Phân biệt

Ba cách gọi trên tương ứng với cách gọi: Đẳng lập (tương đồng), Đối lập (tương phản) và Nhấn mạnh (tương trợ) của tính từ kép.

4/ Điệp tự

Trong tiếng Hán rất hay dùng phép điệp tự (lặp lại một chữ) để tạo ra từ mới. Chúng thường dùng như trạng từ hay tính từ.

睊睊	Quyến quyến	Liếc nhìn nhau
洒洒	Sái sái	Rõ ràng mạch lạc
油油	Du du	Cuồn cuộn chảy
芒芒	Mang mang	Ngây ngô
欣欣	Hân hân	Hớn hở
年年	Niên niên	Hằng năm

c) Từ nhiều tiếng

c1) Quan hệ bổ nghĩa

Ghép từng cặp:

國家	quốc gia
文明	văn minh
文明國家	văn minh quốc gia

大戰	đại chiến
世界	thế giới
世界大戰	thế giới đại chiến

Ghép nhiều tiếng:

史	sử
文明史	văn minh sử
人類文明史	nhân loại văn minh sử

Ví dụ khác:

漢語教程	Hán ngữ giáo trình
漢文教科書	Hán văn giáo khoa thư

c2) Quan hệ kết cấu

a) Dùng Giới Từ Danh + Giới: thường tạo ra quan hệ bổ nghĩa

家中	Gia trung Trong nhà	>	在家中	Tại gia trung Ở trong nhà
室內	Thất nội Trong nhà	>	入室內	Nhập thất nội Vào trong nhà
珞上	Lộ thượng Trên đường	>	大珞上	Đại lộ thượng Trên đường cái

Các cụm từ (danh+ giới) tạo ra một nghĩa chỉ nơi chốn; các chữ 在tại (giới) 入nhập (động) và 大đại (tính) thêm vào bổ nghĩa cho cụm từ ấy. Cách dùng này rất phổ biến trong tiếng Hán. Ví dụ khác:

水中魚	Thủy trung ngư Cá trong nước
人面上	Nhân diện thượng Trên mặt người
匿穴中	Nặc huyệt trung Trốn trong hang

Giới + Danh: thường tạo ra quan hệ tạo cúSo sánh:

Danh +Giới			Giới + Danh
樓上	Lâu thượng Trên lầu	>	上樓	Thượng lâu Lên lầu
城下	Thành hạ Dưới thành	>	下城	Hạ thành Chiếm thành
心中	Tâm trung Trong lòng	>	中心	Trung tâm Ở chính giữa

b) Dùng Trạng Từ: Trạng từ sử dụng rất linh hoạt trong câu cũng như trong việc kết hợp với từ khác. Dưới đây là hai cấu trúc sử dụng trạng từ theo chức năng chính của nó là bổ nghĩa cho động từ, tính từ và trạng từ khác.

Trạng + Động	可用	Khả dụng (có thể dùng được)
	未來	Vị lai (chưa lại, chưa tới)
	前有青山	Tiền hữu thanh sơn (phía trước có núi xanh)
	絕重其人	Tuyệt trọng kỳ nhân (rất trọng người ấy)

Lưu ý: cấu trúc Động + Trạng cũng hay thường dùng

飯後	Phạn hậu (sau khi ăn)
飯後出門	Phạn hậu xuất môn (sau khi ăn ra cửa)

Trạng + Tính	絕美	Tuyệt mỹ (rất đẹp)
	最好	Tối hảo (rất tốt)

Trạng + Trạng	未可知也	Vị khả tri dã (chưa thể biết được)
	城非不高也	Thành phi bất cao dã (thành chẳng phải là chẳng cao)